1, 2. Na nki mitindu Biblia kele dikabu mosi ya mekatuka na Nzambi mpi ya kepesaka kyese?

KETI nge lenda yibuka ntangu yina nge bakaka dikabu mosi ya kitoko yina nduku na nge mosi ya nge kezolaka mingi kutindilaka nge? Yo kele ya kyeleka nde dikabu yina kusimbaka ntima na nge mpi kupesaka nge kyese mingi kibeni. Na kutuba ya mbote, dikabu ketubilaka nge kima mosi na muntu yina kupesaka yo​—nde yandi kebakaka kinduku na beno na valere. Ntembe kele ve nde nge monisaka ntonda na dikabu ya mbote yina nduku na nge kupesaka nge.

² Biblia kele dikabu mosi ya mekatuka na Nzambi, mpi beto lenda monisa mpenza ntonda sambu na yo. Mukanda yai ya kuswaswana kemonisaka mambu ya beto lenda zwa ve ata fyoti kisika yankaka. Mu mbandu, yo ketela beto mambu ya metala lugangu ya zulu yina mefuluka ti bambwetete, ya ntoto, mpi ya bakala ti nkento ya ntete. Biblia kele ti minsiku ya mefwana na kutudila ntima yina kesadisaka beto na kunwana ti bampasi mpi basusi ya luzingu. Yo ketendulaka mutindu Nzambi talungisa lukanu na yandi mpi tatomisa mambu na ntoto. Biblia kele mpenza dikabu mosi ya kepesaka kyese!

3. Mutindu Yehowa mepesaka beto Biblia kesonga beto nki na yina metala yandi, mpi sambu na nki yo kesimba ntima?

³ Biblia kele mpi dikabu mosi ya kesimba ntima, sambu yo  kemonisaka dyambu mosi ya metala Muntu yina kupesaka yo, Yehowa Nzambi. Mutindu yandi mepesaka mukanda ya mutindu yai kemonisa nde yandi kezolaka nde beto zaba yandi mbote. Ya kyeleka, Biblia lenda sadisa nge na kukwenda penepene ti Yehowa.

4. Inki keyitukisa nge na yina metala kiteso ya ba Biblia yina bo mekabulaka?

⁴ Kana nge kele ti Biblia na nge, zaba nde nge mosi mpamba ve muntu kele ti yo. Bo mebasisaka Biblia, na mvimba to na kitini, na bandinga kuluta 2 300 mpi na kati ya bantu yonso ya inza, bantu kuluta 90 na kati ya nkama kele ti yo. Na mwayene, bo kekabulaka kiteso ya ba Biblia kuluta milio mosi konso mposo! Bo mebasisaka ba Biblia mingi, yo vanda na mvimba to na kitini. Ya kyeleka, kele ve ti mukanda yankaka ya mefwanana ti Biblia.

5. Na nki mutindu ‘bo sonikaka Biblia na ngolo ya Nzambi’?

⁵ Dyaka, ‘bo sonikaka Biblia na ngolo ya Nzambi.’ (Tanga 2 Timoteo 3:16) Na nki mutindu? Biblia yo mosi kepesa mvutu: “[Bantu] vandaka kutuba na zina ya Nzambi sambu mpeve-santu vandaka kusonga bo mambu yonso ya bo vandaka kutuba.” (2 Piere 1:21) Beto baka mbandu: Komersa mosi lenda zabisa sekretere na yandi na kusonika mukanda. Mukanda yango kele ti bangindu mpi bantuma ya komersa yina. Yo kele mpenza  mukanda na yandi, kansi ya sekretere ve. Mutindu mosi, nsangu yina kele na Biblia kele ya Nzambi, kansi yo kele ve nsangu ya bantu yina kusonikaka yo. Yo yina, Biblia ya mvimba kele mpenza ‘ndinga ya Nzambi.’—1 Tesalonika 2:13.

6, 7. Sambu na nki kuwakana ya mambu yina kele na Biblia keyitukisa mpenza?

⁶ Bo sonikaka Biblia na nsungi ya bamvula kuluta 1 600. Bansoniki na yo kuzingaka na bansungi ya kuswaswana mpi bo vandaka ti luzingu ya kuswaswana. Bankaka kuvandaka bansadi ya bilanga, balobi ya bambisi, mpi bangungudi. Bankaka dyaka kuvandaka baprofete, bazuzi, mpi bantotila. Luka, nsoniki ya Evanzile, kuvandaka munganga. Ata bansoniki na yo kuvandaka ti luzingu ya kuswaswana, Biblia kele ya kuwakana banda na luyantiku tii na nsuka. *

⁷ Mukanda ya ntete ya Biblia kezabisa beto mutindu bampasi ya bantu kuyantikaka. Mukanda ya nsuka kemonisa nde ntoto ya mvimba takuma paladisu, to masamba. Bitini yonso ya Biblia ketubilaka mafunda ya bamvula ya mambu yina melutaka mpi konso kitini kesadisaka beto na kubakisa lukanu ya Nzambi mpi mutindu yo talungana. Kuwakana ya kele na Biblia keyitukisa, kansi yo fwete vanda mutindu yina sambu na mukanda yina mekatuka na Nzambi.

8. Pesa bambandu ya kemonisa nde Biblia kele sikisiki na mambu ya siansi.

⁸ Biblia kele sikisiki na mambu ya siansi. Yo tubaka nkutu mambu yankaka na ntwala nde siansi kutuba yo. Mu mbandu, mukanda ya Levi kele ti bansiku ya Nzambi pesaka na Izraele ya ntama. Bansiku yango ketubila kutula muntu na kingenga mpi bunkete, kansi makanda ya nzyunga kuzabaka ve ata kima mosi sambu na mambu yai. Na ntangu yina bantu vandaka ti dibanza ya mbi na yina metala mutindu ntoto kele, Biblia kutubilaka yo bonso nkongolo, to dimbuma. (Yezaya 40:22) Biblia kutubaka  na sikisiki yonso nde ‘kima mosi ve vandaka kusimba ntoto.’ (Yobi 26:7) Ya kyeleka, Biblia kele ve mukanda ya siansi, kansi na ntangu yo ketubilaka mambu ya siansi, yo kevandaka sikisiki. Beto fwete vingila nde yo vanda mpenza mutindu yina sambu na mukanda yina mekatuka na Nzambi?

9. (a) Na nki mitindu Biblia kemonisaka nde yo kele sikisiki mpi yo mefwana na kutudila ntima ntangu yo ketubilaka mambu yina melutaka? (b) Masonga ya bansoniki na yo ketela nge nki na yina metala Biblia?

⁹ Biblia kele mpi sikisiki na mambu ya melutaka mpi yo mefwana na kutudila ntima. Yo ketubilaka masolo ya sikisiki. Yo kepesaka ve kaka bazina ya bantu kansi yo ketubilaka mpi bikanda na bo. * Mbala mingi, bantu ya inza ya kesonikaka mambu yina melutaka ketubilaka ve kubela ya bantu na bo, kansi bansoniki ya Biblia kuvandaka masonga, sambu bo sonikaka nkutu bifu na bo mosi ti ya makanda na bo. Mu mbandu, na mukanda ya Kutanga nsoniki Moize kendima bifu ya nene ya yandi salaka, yina kupusaka Nzambi na kunganina yandi ngolo kibeni. (Kutanga 20:2-12) Masonga ya mutindu yai kemonanaka mingi ve na mambu yankaka ya kulutaka na ntangu ya ntama yina bo mesonikaka kansi beto kekuta yo na Biblia sambu yo kele mukanda mosi ya mekatuka na Nzambi.

10. Sambu na nki mutindu Biblia kele mukanda yina mefwana na kusadila keyitukisa beto ve?

¹⁰ Sambu Biblia kele ya kupemama na Nzambi, yo kele “mfunu sambu na kulonga bantu mambu ya kieleka, sambu na kusungika bifu yina kele na mambu ya bantu ke longuka, sambu na kubongisa bantu.” (2 Timoteo 3:16) Ya kyeleka, Biblia kele mukanda mosi ya mefwana na kusadila. Yo kemonisaka nde yo kebakisaka mbotembote bikalulu ya bantu. Beto lenda yituka ve sambu Nkwa na yo, Yehowa Nzambi, kele Ngangi! Yandi kebakisaka mabanza mpi mawi na beto mbote kuluta beto mosi. Dyaka, Yehowa mezaba mambu yina beto kele na yo mfunu sambu na kuvanda na kyese, yandi mezaba mpi banzila yina beto fwete tina.

11, 12. (a) Inki bantu-dyambu Yezu kutubilaka na Disolo na yandi na zulu ya Ngumba? (b) Inki mambu yankaka ya mfunu Biblia ketubilaka, mpi sambu na nki bandongisila na yo kemanaka ve ngala?

 ¹¹ Beto tadila diskure ya Yezu yina bo kebingaka nde Disolo na zulu ya Ngumba, ya kele na Matayo kapu ya 5 tii na 7. Na disolo yai ya mezabanaka mingi, Yezu kutubilaka bantu-dyambu mingi, yandi tubilaka mutindu ya kuzwa kyese ya kyeleka, mutindu ya kuyidika mavwanga, mutindu ya kusamba, mpi mutindu ya kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na bima ya kinsuni. Bangogo  ya Yezu kele kaka ti ngolo mingi mpi mefwana na kusadila bubu yai kaka mutindu yo vandaka na ntangu yandi tubaka yo.

¹² Minsiku yankaka ya Biblia ketubilaka luzingu ya dibuta, bikalulu ya kisalu, mpi bangwisana ti bantu yankaka. Minsiku ya Biblia ketadilaka bantu yonso, mpi bandongisila na yo kepesaka mambote ntangu yonso. Biblia ketubila na bunkufi mayele yina kele na kati na yo na bangogo yai ya Nzambi tubaka na nsadisa ya profete Yezaya: “Mono Mfumu Nzambi na nge, mono muntu ke longa nge sambu na mambote na nge.”​—Yezaya 48:17.

13. Inki mambu ya metala Babilone profete Yezaya kusonikaka na nsadisa ya mpeve ya Yehowa?

¹³ Biblia kele ti bambikudulu mingi kibeni, mpi mingi na kati na yo melunganaka dezia. Beto tadila mbandu mosi. Na nzila ya profete Yezaya, yina kuzingaka na mvu-nkama ya nana ya N.T.B., Yehowa kutubaka nde bo tafwa mbanza ya Babylone. (Yezaya 13:19; 14:22, 23) Yandi tubaka mpi mutindu bambeni tasala sambu na kubotula mbanza. Basoda zolaka kusoba nzila ya masa ya Babilone mpi kukota na kati ya mbanza yango kukonda kunwana. Yo mesuka pana ve. Mbikudulu ya Yezaya ketanga nkutu zina ya ntotila yina zolaka kununga Babilone, Sirusi.​—Tanga Yezaya 44:27–45:2.

14, 15. Inki mutindu mambu yankaka ya mbikudulu ya Yezaya ya metala Babilone kulunganaka?

¹⁴ Bamvula kiteso ya 200 na nima​—na mpimpa ya Oktobri 5/6, 539 ya N.T.B.​—kimvuka mosi ya basoda kutungaka camp penepene ya Babilone. Nani vandaka komanda na yo? Ntotila mosi ya Persia na zina ya Sirusi. Yo kangulaka nzila sambu mbikudulu mosi ya kuyituka kulungana. Kansi, keti basoda ya Sirusi zolaka kukota na Babilone kukonda bitumba, mutindu Biblia kutubaka yo?

¹⁵ Bantu ya Babilone vandaka kusala nkinsi na mpimpa yina mpi bo vandaka kudiwa na lutaninu na kati ya bibaka ya nene yina vandaka kuzyunga mbanza na bo ya nene. Kaka na ntangu yina, na mayele yonso Sirusi kusobaka nzila yina masa ya nzadi yina vandaka kuzyunga mbanza vandaka kulanda. Ntama mingi ve masa kukulumukaka mpenza sambu bantu na yandi kusabuka nzadi mpi kufinama na bibaka ya mbanza yina. Kansi, inki  mutindu basoda ya Sirusi zolaka kuluta bibaka ya Babilone? Sambu na bikuma yina mezabana ve, na mpimpa yina bo bikaka bakyelo ya mbanza ya kukangula!

16. (a) Inki mambu Yezaya kutubaka na ntwala sambu na nsuka ya Babilone? (b) Inki mutindu mbikudulu ya Yezaya ya kemonisa nde Babilone tabikala mayumbu kulunganaka?

¹⁶ Sambu na yina metala Babilone, Yezaya kutubaka na ntwala nde: “Bantu ta tunga pana diaka ve, yo ta bikala kaka mayumbu na mayumbu tii kuna. Ata bantu ya Arabia . . . ta tedimisa banzo na bo ya ntenta pana diaka ve; bantu yina ke kebaka mameme bo ta nata mameme na bo kuna diaka ve.” (Yezaya 13:20) Mbikudulu yai kutubilaka kaka ve kubwa ya mbanza mosi. Yo monisaka nde Babilone zolaka kubikala mayumbu kimakulu. Nge lenda mona banzikisa ya kemonisa kulungana ya bangogo yai. Mutindu bantu kezingaka ve na kisika yina Babilone ya ntama kuvandaka (kisika yango kele na kitamina ya bakilometre 80 na sudi ya Baghdad, na insi ya Irak) kemonisa nde mambu yai ya Yehowa kutubaka na nzila ya Yezaya melunganaka: “Mono ta komba yo na kikombo ya kufwa bantu, ata muntu mosi ata kima mosi ta bikala ve.”​—Yezaya 14:22, 23. *

17. Inki mutindu kulungana ya bambikudulu ya Biblia kekumisaka lukwikilu na beto ngolo?

 ¹⁷ Kuzaba nde Biblia kele mukanda ya bambikudulu ya mefwana na kutudila ntima kekumisa lukwikilu na beto ngolo, mpidina ve? Ya kyeleka, kana Yehowa Nzambi kulungisaka balusilu na yandi ya ntangu ya ntama, beto kele mpenza na bikuma yonso ya kutula ntima nde yandi talungisa mpi lusilu na yandi ya kukumisa ntoto paladisu. (Tanga Kutanga 23:19) Beto ‘ketula ntima nde beto tavanda na moyo ya mvula na mvula, yina Nzambi yina ketubaka luvunu ve mesilaka beto ntama mpenza.’​—Tito 1:2. *

18. Inki mambu ya ngolo ntumwa Polo kutubaka sambu na “ndinga ya Nzambi”?

¹⁸ Na kutadila mambu yina beto metubila na kapu yai, yo ke pwelele nde Biblia kele mpenza mukanda mosi ya kuswaswana.  Ata mpidina, valere na yo meluta kuwakana ya kele na kati na yo, busikisiki na yo na mambu ya siansi mpi ya ntama, mayele ya mefwana na kusadila, mpi bambikudulu ya mefwana na kutudila ntima. Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Ndinga ya Nzambi kele ya moyo mpi ya ngolo; yo kele makasi kuluta konso mbele ya makasi zole mpi yo kekotaka tii na kukabisa moyo ti mpeve, mpi binkoso ti butomfu ya mikwa na yo, mpi yo kele ti ngolo ya kuswasukisa mabanza ti bangindu ya ntima.”​—Baebreo 4:12, NW.

19, 20. (a) Inki mutindu Biblia lenda sadisa nge na kuditadila? (b) Inki mutindu nge lenda monisa ntonda na nge sambu na Biblia, ya kele dikabu ya kuswaswana yina Nzambi mepesaka?

¹⁹ Kutanga “ndinga,” to nsangu ya Nzambi na Biblia lenda soba luzingu na beto. Yo lenda sadisa beto na kuditadila dyaka mbotembote. Beto lenda tuba nde beto kezolaka Nzambi, kansi mutindu beto ketadilaka mambu yina Ndinga na yandi ya kupemama, Biblia, kelongaka tamonisa mabanza na beto ya kyeleka, nkutu mambu ya beto keyindulaka na ntima.

²⁰ Biblia kele mpenza mukanda ya mekatuka na Nzambi. Yo kele mukanda mosi ya beto fwete tanga, kulonguka, mpi kuzola. Monisa ntonda na nge na dikabu yai ya mekatuka na Nzambi na kulandaka kutadila mambu ya kele na kati na yo. Kana nge sala mutindu yina, nge tabakisa mbotembote lukanu ya Nzambi sambu na bantu. Na disolo yina kelanda beto tatadila lukanu yango mpi mutindu yo talungana.