Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ TITILI | MGBƆNWƆKAVOMA NNA NE​—KƐZI BƐ GYIMA KA WƆ Ɛ?

Mgbɔnwɔkavoma Nna Ne​—Bɛmɛ A Le Nwane Mɔ?

Mgbɔnwɔkavoma Nna Ne​—Bɛmɛ A Le Nwane Mɔ?

Saa bie mɔ te mgbɔnwɔkavoma nna ne anwo edwɛkɛ a ɔka bɛ ɛzulolɛ, noko ɔnle kɛ ɔba ye zɔ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Baebolo ne nee tetedwɛkɛ boa maa yɛnwu mɔɔ mgbɔnwɔ ne anu biala gyi ɛkɛ ne maa la. Gyima mɔɔ bɛdi la maa yɛnwu ngyegyelɛ wɔ azɛlɛ ye azo ɛdeɛ, noko ɔbahola yeayɛ edwɛkpa yeamaa ɛ nee wɔ abusua ne. Adenle boni azo? Mɔɔ limoa, maa yɛnlea mɔɔ bɛ nuhua biala gyi ɛkɛ ne maa la.

ƐKPƆNWƆ FUFULE NE KAVOLƐ

Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne bɔ ɔ bo zɛhae: “Na menwunle ye, na nea! ɛkpɔnwɔ fufule bie, na ahenle mɔɔ de zo la lɛ ɛda; na bɛmaanle ye abotile, na ɔvindele ɔhɔlile konim kɛ ɔwie ye konimlilɛ ne bɔkɔɔ.”​—Yekile 6:2.

Nwane a ɛlɛka ɛkpɔnwɔ fufule ne a? Yekile buluku ne maa yɛnwu ahenle zɔhane. Nzinlii ɔhanle ɔ nwo edwɛkɛ kɛ, “Nyamenle Edwɛkɛ.” (Yekile 19:11-13) Bɛfa amodinli Edwɛkɛ Ne bɛfɛlɛ Gyisɛse Kelaese, ɔluakɛ ɔle Nyamenle kpɔmavolɛ. (Dwɔn 1:1, 14) Eza bɛfɛlɛ ye “arelemgbunli Belemgbunli yɛɛ awulae mɔ Awulae” yɛɛ bɛka kɛ ɔle “Nɔhavo nee Nɔhalɛnli.” (Yekile 19:11, 16) Ɛhɛe, ɔlɛ tumi kɛ belemgbunli-kovolɛ yɛɛ ɔnva ye tumi ne ɔnli gyima wɔ adenle ɛtane zo ɔnsisi menli. Noko kpuya bie mɔ ba yɛ adwenle nu.

Nwane a vale konimlilɛ tumi ne maanle Gyisɛse a? (Yekile 6:2) Wɔ ngapezonli Daneɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu, bɛmaanle Mɛzaya ne mɔɔ bɛvale ye bɛtotole “sonla ra” nwo la “ebialilɛ tumi, anyunlunyia yɛɛ enililɛ.” “Tetenli” Gyihova Nyamenle a vale maanle ye a. * (Daneɛle 7:13, 14) Nyamenle Tumivolɛ Bedevinli ne a vale nwolɛ adenle ne nee tumi ne maanle Gyisɛse kɛ ɔbua ndɛne a. Ɛkpɔnwɔ fufule ne le sɛkɛlɛneɛ mɔɔ fɛta maa konle mɔɔ Nyamenle Ara ne baho la, ɔluakɛ Ngɛlɛlera ne ta fa kɔla fufule gyinla ɛkɛ ne maa pɛlepɛlelilɛ.​—Yekile 3:4; 7:9, 13, 14.

Mekɛ boni a mgbɔnwɔkavoma ne bɔle bɛ gyima bo a? Kakye kɛ Gyisɛse, ɛkpɔnwɔ kavolɛ mɔɔ limoa la bɔle ye gyima bo wɔ mekɛ mɔɔ bɛmaanle ye abotile la. (Yekile 6:2) Mekɛ boni a bɛmaanle Gyisɛse abotile kɛ belemgbunli wɔ anwuma a? Tɛ mekɛ mɔɔ ɔhɔle anwuma wɔ ye ewule nzi la ɔ. Baebolo ne maa yɛnwu kɛ yemɔ anzi, ɔhendɛle. (Hibuluma 10:12, 13) Gyisɛse maanle ye ɛdoavolɛma debie mɔɔ bamaa banwu mekɛ mɔɔ ɛhendɛlɛ ne bara awieleɛ nee mekɛ mɔɔ ɔbabɔ ɔ bo yeali tumi wɔ anwuma la. Ɔhanle kɛ, wɔ ye tumililɛ ne mɔlebɛbo, ewiade ne tɛnlabelɛ bazɛkye bɔkɔɔ. Ɛnee konle, ɛhɔne nee ewulenzane bara. (Mateyu 24:3, 7; Luku 21:10, 11) Wɔ mekɛ mɔɔ Ewiade Konle I bɔle ɔ bo wɔ 1914 la anzi yeangyɛ, ɔralale ali kɛ alesama ɛwolo ngyegyelɛ mekɛ mɔɔ Baebolo ne fɛlɛ ye “mekɛ mɔɔ li awieleɛ” la anu.​—2 Timote 3:1-5.

Duzu ati a ɔvi 1914 mɔɔ bɛziele Gyisɛse belemgbunli la, tɛnlabelɛ ne ɛtɛyɛle kpalɛ emomu ɛzɛkyelɛ ala a ɔlɛsɛkye a? Ɔluakɛ Gyisɛse bɔle ye tumililɛ ne abo wɔ anwuma, tɛ azɛlɛ ye azo. Konle zile anwuma lɔ, na Gyisɛse mɔɔ bɛzie ye belemgbunli fofolɛ, mɔɔ bɛfɛlɛ ye Maekeɛle la vuandinle Seetan nee ye mbɔnsam ne mɔ guale azɛlɛ ye azo. (Yekile 12:7-9, 12) Bɛvuandinle Seetan bɛdole azɛlɛ ye azo la, yeva ɛya kpole ɔluakɛ ɔze kɛ ye mekɛ ɛha ekyi bie ala. Nɔhalɛ nu, ɔnrɛhyɛ na Nyamenle amaa ye bodane mɔɔ ɔlɛ wɔ Seetan anwo la ara nu wɔ azɛlɛ ye azo. (Mateyu 6:10) Akee maa yɛnlea kɛzi mgbɔnwɔkavoma nsa ne mɔɔ ɛha la di daselɛ kɛ amgba yɛwɔ “mekɛ mɔɔ li awieleɛ” anu la. Mgbɔnwɔkavoma ɛhye mɔ ɛnle kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ mɔɔ gyi ɛkɛ ne maa sonla titili bie la, bɛgyi ɛkɛ ne bɛmaa tɛnlabelɛ mɔɔ alesama abusua ne wɔ nu wɔ ewiade amuala la.

ƐKPƆNWƆ KƆKƆLƐ NE KAVOLƐ

“Ɛkpɔnwɔ kɔkɔlɛ bie noko rale, na bɛmaanle ahenle mɔɔ de zo la adenle kɛ ɔye anzodwolɛ ɔvi azɛlɛ ye azo na bɛhuhu bɛ nwo, na bɛmaanle ye konle dadeɛ kpole bie.”​—Yekile 6:4.

Ɛhye gyi ɛkɛ maa konle. Kakye kɛ yeanye anzodwolɛ yeanvi azɛlɛ ye azo ɛleka ekyi bie ala, emomu ewiade amuala. Ewiade amuala konle mɔɔ limoa wɔ tetedwɛkɛ nu la bɔle ɔ bo wɔ 1914. Yemɔ anzi, ewiade konle mɔɔ tɔ zo nwiɔ la kpakyele guale na bɛhunle menli bɛdɛlale alimoa ɛdeɛ ne. Bie mɔ bu mgbonda kɛ ɔvi 1914 mɔɔ ba la, menli mɔɔ ɛwu konle nu la bo mgbe 100 yɛɛ bɛ nuhua dɔɔnwo ɛyɛ wuliravolɛ.

Kɛzi konle ɛlie duma wɔ yɛ mekɛ ye anu ɛ? Ɔle kɛ asɛɛ menli bahola abɔ alesama abusua ne abo zo bɔkɔɔ. Ewiade Amuala Maamgbole Koyɛlɛ Eku ne mɔɔ kile kɛ bɛle Anzodwolɛ eku bɔbɔ la ɛtɛkolale ɛtɛsile ɛkpɔnwɔ kɔkɔlɛ ne gyimalilɛ adenle.

ƐKPƆNWƆ BILE NE KAVOLƐ

“Na menwunle ye, na nea! ɛkpɔnwɔ bile bie, na ahenle mɔɔ de zo la lɛ tone wɔ ɔ sa nu. Mendele debie mɔɔ dielie kɛ ɛnelɛ la wɔ tease abɔdeɛ nna ne avinli kɛ: ‘Hwiiti kilo ko denale ko yɛɛ baale kilo nsa denale ko; na anrɛɛ mmasɛkye nwole nee nwanye.’”​—Yekile 6:5, 6.

Ɛhye gyi ɛkɛ ne maa ɛhɔne. Yɛnwu wɔ ɛke kɛ aleɛ nwo bayɛ se mɔɔ bɛbadɔne hwiiti kilo ko denale ko, kenle ko mumua ahatualɛ wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu! (Mateyu 20:2) Ezukoa ko ne ala bahola adɔ baale kilo nsa, ma mɔɔ ɛnee hwiiti sonle bolɛ tɛla ye la. Kɛ ɔkɛyɛ na aleɛ ɛhye aza abusua mɔɔ le kpole la ɛ? Bɛbɔle menli kɔkɔ kɛ bɛnlea boɛ wɔ kɛzi bɛdi bɛ aleɛ la anwo, na yemɔ maa yɛnwu kɛzi ɛnee bɛbu ninyɛne le kɛ aleɛ, nza nee nwole wɔ zɔhane mekɛ ne la.

Ɔvi 1914 mɔɔ ba la yɛnwu daselɛ mɔɔ kile kɛ ɛkpɔnwɔ bile ne ɛlɛyɛ gyima ɔ? Ɛhɛe! Asɛɛ menli mgbe 70 wule ɔlua ɛhɔne ti wɔ ɛvoya 20 ne anu. Neɛnleanu ko hilele kɛ: “menli mgbe 805​—kile kɛ wɔ ewiade amuala saa ɛye menli ngɔnla ɛsie ɛkɛ a bɛ nuhua ko​—anwo dole bɛ wɔ 2012 kɔdwu 2014 ɔlua aleɛ kpalɛ mɔɔ bɛannyia ye bɛanli la ati.” Neɛnleanu bieko kile kɛ “Saa ɛfa menli mɔɔ wu ɔlua AIDS, ebunlu nee avinliwule la ɛbɔ nu a menli mɔɔ ɛhɔne ku bɛ la zonle tɛla bɛ.” Ɔnva nwo mɔdenle mɔɔ bɛlɛbɔ kɛ bɛtu ɛhɔne bo la, ɛkpɔnwɔ bile ne kavolɛ ne gua gyima zo gidigidi.

ƐKPƆNWƆ NZONLE NE KAVOLƐ

“Na menwunle ye, na nea! ɛkpɔnwɔ nzonle bie, na ahenle mɔɔ de zo la duma a le Ewule. Na Nla li ɔ nzi ɛkɛ ne ala. Na bɛmaanle bɛ azɛlɛ ne ngyɛnu nna anu ko azo tumi, kɛ bɛva dadeɛ nee ɛhɔne nee ewulenzane nee azɛlɛ ye azo nane anwo ɛzulolɛ bɛhu bɛ.”​—Yekile 6:8.

Ɛkpɔnwɔ kavolɛ mɔɔ tɔ zo nna la gyi ɛkɛ ne maa ewule ɔlua ewulenzane ati. Wɔ 1914 anzi, influenza ewule hunle menli mgbe dɔɔnwo. Yeanyɛ boɛ fee la ewule ne hanle menli mgbe 500, saa ɛye menli mɔɔ ɛnee de aze la anu 3 a, bɛ nuhua 1 nyianle bie!

Noko ɛnee influenza ne le mɔlebɛbo ala. Benlerama bule mgbonda kɛ menli mgbe ɛya dɔɔnwo wule ɔlua ewule mɔɔ gua bɛ nwo mɔɔ guale bɛ wɔ ɛvoya mɔɔ tɔ zo 20 la anu. Badwu ɛnɛ, AIDS, avinliwule nee ebunlu ɛpɛ menli mgbe dɔɔnwo ngoane zo ɔnva nwo anyuhɔlɛ mɔɔ yera wɔ ayileyɛlɛ nu la.

Saa konle, ɛhɔne anzɛɛ ewulenzane bɔbɔ a, ɔkɔwie ewule nu. Nla die menli ɛhye mɔ amuala, ɔnva anyelazo biala ɔmmaa bɛ.

NINYƐNE MGBALƐ WƆ YƐ NYUNLU!

Ɔnrɛhyɛ ngyegyelɛ mɔɔ ɛlɛkɔ zo ɛnɛ la bara awieleɛ. Kakye ɛhye: Gyisɛse ‘vindele hɔlile konim’ wɔ ɛvolɛ 1914, wɔ mekɛ mɔɔ ɔvuandinle Seetan ɔdole azɛlɛ ye azo la, noko Gyisɛse anwie ye konimlilɛ ne bɔkɔɔ. (Yekile 6:2; 12:9, 12) Ɔnrɛhyɛ, Gyisɛse baye mɔɔ Seetan ɛva ɛra la yeavi ɛkɛ na yeazɛkye menli mɔɔ li ɔnzi la wɔ Amagɛdɔn. (Yekile 20:1-3) Gyisɛse ɛnrɛpɛ gyima mɔɔ mgbɔnwɔkavoma nsa ne ɛlɛdi la azo ala emomu ɔbaye mɔɔ ɛvi bɛ gyima ne anu ɛra la yeavi ɛkɛ bɔkɔɔ. Adenle boni azo? Suzu mɔɔ Baebolo ne ka la anwo.

Anzodwolɛ bazie konle gyakɛ anu. Gyihova ‘bamaa bɛagyakyi konle wɔ azɛlɛ ye amuala azo; ɔbabubu ɛda nee atwɛ ne mɔ’ anu. (Edwɛndolɛ 46:9) Menli mɔɔ kulo anzodwolɛ la, ‘anye balie bɛ ɛkpazilɛ nwo.’​—Edwɛndolɛ 37:11.

Aleɛ dɔɔnwo bazie ɛhɔne agyakɛ anu. “Maa aleɛ ɛbu azɛlɛ ne azo; maa abɛlɛ ɛzi agole wɔ awoka ne mɔ azo.”​—Edwɛndolɛ 72:16.

Ɔnrɛhyɛ Gyisɛse baye mɔɔ ɛvi mgbɔnwɔkavoma nsa ne gyima ne anu ɛra la yeavi ɛkɛ

Kpɔkɛdelɛ mɔɔ di munli nee dahuu ngoane bazie ewulenzane nee ewule agyakɛ anu. Nyamenle “bakyikyi bɛ nye anwo monle kɔsɔɔti, na ewule ɛnle ɛkɛ bieko, yɛɛ alɔbɔlɛ nee ɛzunlɛ nee nyane ɛnle ɛkɛ bieko.”​—Yekile 21:4.

Wɔ mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔyɛle kɛzi saa ɔba ye tumililɛ nu a azɛlɛ ye azo tɛnlabelɛ ne bahakyi la anwo neazo mɔɔ ka ahonle la. Ɔkpondɛle anzodwolɛ, ɔmaanle menli dɔɔnwo aleɛ, ɔyɛle mɔɔ ɛnde kpɔkɛ la ayile, na ɔdunwuele mowuamra.​—Mateyu 12:15; 14:19-21; 26:52; Dwɔn 11:43, 44.

Gyihova alasevolɛ anye balie kɛ bɛbaboa wɔ bɛamaa wɔanwu ye wɔ wɔ Baebolo ne anu mɔɔ ɛbayɛ wɔaziezie ɛ nwo kolaa na mgbɔnwɔkavoma nna ne ava bɛ gyimalilɛ ne ara awieleɛ. Ɛ nye balie nwo kɛ ɛbazukoa dɔɔnwo ɔ?

^ ɛden. 7 Baebolo ne maa yɛnwu kɛ Nyamenle duma a le Gyihova.