Ewangelia według Mateusza 23:1-39
Przypisy
Komentarze
Na miejscu Mojżesza usadowili się: Lub „wyznaczyli siebie na miejsce Mojżesza”, bo zuchwale twierdzili, że tak jak on mogą interpretować prawo Boże.
wielkie ciężary: Najwyraźniej chodzi o przepisy i ustne tradycje, których przestrzeganie było dla ludzi uciążliwe.
ich nawet ruszyć palcem: Mogło chodzić o to, że przywódcy religijni nie chcieli odstąpić od egzekwowania nawet jednego drobnego przepisu — nie chcieli ułatwić życia ludziom, na których wkładali wielkie ciężary.
pudełeczka z fragmentami Pism, noszone dla ochrony: Dosł. „swoje filakterie”. Te skórzane pudełeczka zawierały cztery fragmenty Prawa Mojżeszowego (Wj 13:1-10, 11-16; Pwt 6:4-9; 11:13-21) i były noszone przez żydowskich mężczyzn na czole i lewej ręce. Ten zwyczaj wynikał z dosłownej interpretacji Bożego polecenia danego Izraelitom i zapisanego w Wj 13:9, 16; Pwt 6:8; 11:18. Jezus skrytykował przywódców religijnych, bo powiększali pudełeczka z fragmentami Pism, co miało zrobić wrażenie na innych, oraz dlatego, że uważali je za amulety zapewniające im ochronę.
wydłużają frędzle: W Lb 15:38-40 Izraelitom nakazano robienie frędzli na skraju szat, ale uczeni w piśmie i faryzeusze na pokaz robili sobie frędzle dłuższe niż inni.
pierwsze siedzenia: Lub „najlepsze siedzenia”. Przełożeni synagogi oraz znamienici goście najwyraźniej siadali w pobliżu zwojów z Pismami — i byli tam bardzo dobrze widoczni dla wszystkich zebranych. Te honorowe miejsca zapewne były zarezerwowane dla takich ważnych osób.
rynkach: Lub „miejscach zgromadzeń”. Użyty tu grecki wyraz agorá w tym kontekście oznacza plac będący ośrodkiem handlu, a także miejscem publicznych zebrań w miastach starożytnego Bliskiego Wschodu i imperium greckiego oraz rzymskiego.
Rabbi: Wyraz ten dosłownie znaczy „mój wielki” i pochodzi od hebrajskiego słowa raw oznaczającego „wielki”. Zazwyczaj określenia „Rabbi” używano w znaczeniu „nauczyciel” (Jn 1:38), ale z czasem zaczęto się nim posługiwać jako zaszczytnym tytułem. Niektórzy wykształceni ludzie, uczeni w piśmie i nauczyciele Prawa domagali się takiego tytułowania.
ojcem: Jezus zabrania tutaj używania w stosunku do ludzi słowa „ojciec” jako tytułu religijnego.
mistrzami: Lub „wodzami”. Użyty tu grecki wyraz jest synonimem wyrazu „nauczyciel” z wersetu 8 i w tym miejscu oznacza osoby zapewniające kierownictwo i wskazówki, czyli duchowych przywódców. Tego słowa używano najprawdopodobniej jako tytułu religijnego.
Mistrza: Lub „Wodza”. Żaden niedoskonały człowiek nie może być „Mistrzem”, czyli duchowym przywódcą prawdziwych chrześcijan. Dlatego tylko Jezus ma prawo nosić ten tytuł (zob. komentarz do słowa mistrzami w tym wersecie).
Chrystusa: W tekście greckim tytuł „Chrystus”, czyli „Pomazaniec”, jest tutaj poprzedzony rodzajnikiem. Użycie tej konstrukcji podkreśla, że Jezus jest obiecanym Mesjaszem — kimś namaszczonym do odegrania szczególnej roli (zob. komentarze do Mt 1:1; 2:4).
sługą: Lub „usługującym” (zob. komentarz do Mt 20:26).
Biada wam: Jest to pierwsza z siedmiu przestróg, które Jezus kieruje do współczesnych mu przywódców religijnych i w których nazywa ich obłudnikami i ślepymi przewodnikami.
obłudnicy: Zob. komentarz do Mt 6:2.
zamykacie: Lub „zamykacie drzwi”, czyli nie pozwalacie ludziom wejść.
Niektóre manuskrypty zawierają w tym miejscu słowa: „Biada wam, uczeni w piśmie i faryzeusze, obłudnicy, bo pożeracie domy wdów i to pod pozorem odmawiania długich modlitw; dlatego otrzymacie surowszy wyrok”. Jednak słów tych nie zawierają najstarsze i najważniejsze manuskrypty. Natomiast w Mk 12:40 i Łk 20:47 podobne słowa są częścią natchnionego tekstu Biblii (zob. Dodatek A3).
prozelitę: Lub „nawróconego”. Greckie słowo prosélytos oznacza poganina, który nawrócił się na judaizm. W wypadku mężczyzn takie nawrócenie obejmowało poddanie się obrzezaniu.
zasługuje na Gehennę: Dosł. „[staje się] synem Gehenny”, czyli kimś, kto zasługuje na wieczną zagładę (zob. Słowniczek pojęć, „Gehenna”).
Głupi i ślepi!: Lub „ślepi głupcy!”. W Biblii słowo „głupiec” na ogół oznacza kogoś, kto wbrew rozsądkowi łamie zasady moralne i odrzuca prawe normy Boże.
dziesięcinę z mięty, kopru i kminu: Prawo Mojżeszowe wymagało, by Izraelici składali dziesięciny ze swoich zbiorów (Kpł 27:30; Pwt 14:22). Chociaż nie nakazywało wprost składania dziesięcin z ziół, takich jak mięta, koper czy kmin, Jezus nie potępiał tej tradycji. Uczonych w piśmie i faryzeuszy zganił za to, że skupiali się na mniej istotnych szczegółach Prawa, a jednocześnie lekceważyli jego podstawowe zasady, takie jak sprawiedliwość, miłosierdzie i wierność.
odcedzacie komara, a połykacie wielbłąda: Komar należał do najmniejszych, a wielbłąd do największych nieczystych zwierząt znanych Izraelitom (Kpł 11:4, 21-24). Jezus używa tutaj hiperboli połączonej z ironią. Mówi, że przywódcy religijni odcedzają swoje napoje, żeby nie stać się ceremonialnie nieczyści z powodu komara, a jednocześnie całkowicie lekceważą obowiązki wynikające z Prawa, co przyrównał do połknięcia wielbłąda.
pobielane groby: W Izraelu istniał zwyczaj bielenia grobów, żeby były dobrze widoczne i żeby podróżni wskutek przypadkowego ich dotknięcia nie stali się ceremonialnie nieczyści (Lb 19:16). Według żydowskiej Miszny (Szekalim 1:1) groby bielono co roku na miesiąc przed Paschą. Jezus użył tego wyrażenia jako metafory obłudy.
bezprawia: Zob. komentarz do Mt 24:12.
grobowce: Lub „grobowce pamięci” (zob. Słowniczek pojęć, „Grobowiec pamięci”).
Dokończcie (...) dzieła, które rozpoczęli wasi przodkowie: Dosł. „dopełnijcie miary swoich praojców”. Występujący tu zwrot dosłownie znaczy „dopełnić miary, którą ktoś inny zaczął napełniać”. Mówiąc to, Jezus nie nakazuje żydowskim przywódcom dokończyć tego, co zaczęli ich przodkowie. Raczej, posługując się ironią, zapowiada, że go zabiją, tak jak kiedyś ich przodkowie zabijali proroków Bożych.
Węże, pomiocie żmijowy: Przeciwnicy czystego wielbienia w sensie duchowym pochodzą od Szatana, „pradawnego węża” (Obj 12:9). Dlatego Jezus słusznie nazwał przywódców religijnych „wężami, pomiotem żmijowym” (Jn 8:44; 1Jn 3:12). Byli niegodziwi i wyrządzali ludziom śmiercionośne szkody duchowe. Określenia „pomiot żmijowy” użył też Jan Chrzciciel (Mt 3:7).
Gehennę: Zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć.
nauczycieli: Lub „ludzi uczonych”. Kiedy greckie słowo grammateús występuje w kontekście żydowskich nauczycieli Prawa, jest oddawane jako „uczony w piśmie”. Ale tutaj Jezus mówi o swoich uczniach, którzy zostaną posłani, żeby nauczać innych.
synagogach: Zob. Słowniczek pojęć, „Synagoga”.
od krwi prawego Abla do krwi Zachariasza: Wypowiedź Jezusa obejmuje wszystkich zamordowanych świadków Jehowy wymienionych w Pismach Hebrajskich: od Abla, pojawiającego się w pierwszej księdze (Rdz 4:8), po Zachariasza, wspomnianego w 2Kn 24:20 — ostatniej księdze tradycyjnego żydowskiego kanonu. Dlatego kiedy Jezus powiedział „od (...) Abla do (...) Zachariasza”, miał na myśli wszystkie takie osoby — od pierwszej do ostatniej.
syna Barachiasza: Wymieniony w tym wersecie Zachariasz zgodnie z 2Kn 24:20 był „synem kapłana Jehojady”. Niektórzy sugerują, że Jehojada nosił dwa imiona, podobnie jak inne postacie biblijne (por. Mt 9:9 z Mk 2:14), albo że Barachiasz był dziadkiem lub jeszcze wcześniejszym przodkiem Zachariasza.
którego zamordowaliście: Chociaż tak naprawdę ci żydowscy przywódcy religijni nie zabili Zachariasza, Jezus obciążył ich odpowiedzialnością za ten czyn, bo przejawiali takie samo mordercze nastawienie jak ich przodkowie (Obj 18:24).
między sanktuarium a ołtarzem: Według 2Kn 24:21 Zachariasza zabito „na dziedzińcu domu Jehowy”. Ołtarz całopalny znajdował się na dziedzińcu wewnętrznym, przed wejściem do sanktuarium (zob. Dodatek B8). Harmonizuje to z wypowiedzią Jezusa, że morderstwa dokonano „między sanktuarium a ołtarzem”.
Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.
Jerozolimo, Jerozolimo: W Łk 13:34 znajdują się podobne słowa, które Jezus wypowiedział jakiś czas wcześniej w Perei. Jednak te słowa Jezus wypowiedział 11 nisan, podczas ostatniego tygodnia swojej ziemskiej służby (zob. Dodatek A7).
dom: Chodzi o świątynię.
zostawia się wam: Niektóre starożytne manuskrypty zawierają słowo „opuszczony”, dlatego zdanie to można oddać jako „zostawia się wam opuszczony”.
Multimedia
Filakteria to małe pudełko wykonane ze skóry zawierające paski pergaminu z wypisanymi czterema fragmentami Pism: Wj 13:1-10, 11-16; Pwt 6:4-9; 11:13-21. Jakiś czas po powrocie Żydów z Babilonu upowszechnił się zwyczaj, zgodnie z którym mężczyźni nosili te pudełeczka podczas porannej modlitwy, z wyjątkiem dni świątecznych i szabatu. Na zdjęciu widać prawdziwą filakterię datowaną na I w. n.e. Została ona znaleziona w jednej z grot w Kumran (Qumran). Rysunek pokazuje, jak mogła wyglądać nowa filakteria.
Wygląd synagogi przedstawionej na tej animacji został częściowo odtworzony na podstawie pozostałości synagogi z I w. n.e. w miejscowości Gamla (Gamala), położonej jakieś 10 km na pn. wsch. od Jeziora Galilejskiego. Do naszych czasów nie przetrwała w nienaruszonym stanie żadna synagoga z I w., dlatego nie ma pewności, jak dokładnie wyglądały wtedy synagogi. W tej animacji pokazano elementy, które najprawdopodobniej występowały w wielu synagogach w tamtym czasie:
1. Pierwsze, czyli najlepsze, siedzenia w synagodze mogły się znajdować na podium lub w jego pobliżu.
2. Podium, z którego czytano Pisma. Umiejscowienie podium mogło być różne w zależności od synagogi.
3. Siedzenia wzdłuż ścian zajmowali ludzie mający wysoką pozycję w lokalnej społeczności. Pozostali siadali na matach na podłodze. Synagoga w Gamli prawdopodobnie miała cztery rzędy siedzeń.
4. Arka, czyli skrzynia, w której trzymano święte zwoje, znajdowała się na tylnej ścianie.
Miejsca zajmowane w synagodze stale przypominały obecnym, że niektórzy mają wyższą pozycję niż inni; o tym, kto jest ważniejszy, często dyskutowali uczniowie Jezusa (Mt 18:1-4; 20:20, 21; Mk 9:33, 34; Łk 9:46-48).
Ta ilustracja przedstawia pewne elementy synagogi z I w. n.e., którą odkryto w miejscowości Gamla (Gamala), położonej jakieś 10 km na pn. wsch. od Jeziora Galilejskiego. Daje ona pewne wyobrażenie, jak mogła wyglądać starożytna synagoga.
W I w. n.e. osoby jedzące posiłek zazwyczaj półleżały przy stole. Każda z nich opierała się lewym łokciem na poduszce, a po jedzenie sięgała prawą ręką. Zgodnie z grecko-rzymskim zwyczajem w typowym pomieszczeniu jadalnym ustawiano trzy sofy wokół niskiego stołu. Rzymianie nazywali tego typu jadalnię tryklinium (łac. słowo pochodzące od gr. słowa znaczącego „pokój z trzema sofami”). Zazwyczaj przy stole było miejsce dla dziewięciu osób, ale z czasem zaczęto używać dłuższych sof, żeby zmieściło się więcej gości. Zgodnie z tradycją jedne miejsca w jadalni były bardziej zaszczytne od innych. Najmniej zaszczytne było miejsce na sofie oznaczonej na ilustracji literą A, bardziej zaszczytne na sofie oznaczonej literą B, a najzaszczytniejsze na sofie oznaczonej literą C. Bardziej lub mniej zaszczytne były też poszczególne miejsca na każdej sofie — dana osoba była uważana za ważniejszą od tej, która była po jej prawej stronie i za mniej ważną od tej, która była po jej lewej stronie. Na oficjalnych przyjęciach gospodarz zazwyczaj zajmował pierwsze miejsce (1) na sofie z najmniej zaszczytnymi miejscami. Honorowym miejscem było trzecie miejsce (2) na środkowej sofie. Chociaż nie wiadomo, w jakim stopniu Żydzi przyswoili sobie ten zwyczaj, wygląda na to, że właśnie do niego nawiązał Jezus, kiedy uczył swoich naśladowców o potrzebie przejawiania pokory.
Dolina Hinnoma (1), w Chrześcijańskich Pismach Greckich nazywana Gehenną. Wzgórze Świątynne (2). W I w. n.e. znajdowała się tu żydowska świątynia. Obecnie najbardziej znaną budowlą na Wzgórzu Świątynnym jest muzułmańskie sanktuarium nazywane kopułą Na Skale (zob. Dodatek B12: mapa).
Dolina Hinnoma, znana też pod grecką nazwą Gehenna, to wąwóz leżący na pd. i pd. zach. od starożytnej Jerozolimy. W czasach Jezusa spalano tam śmieci, więc jest ona trafnym symbolem całkowitej zagłady.
Od czasów starożytnych mięta była stosowana jako środek leczniczy oraz przyprawa. Greckie słowo hedýosmon, tłumaczone na „mięta” (dosł. „słodko pachnący”), prawdopodobnie odnosiło się do różnych gatunków mięty spotykanych na terenie Izraela i Syrii, w tym do powszechnie występującej tam mięty długolistnej (Mentha longifolia). Koper (Anethum graveolens) jest uprawiany ze względu na aromatyczne nasiona, bardzo cenione jako przyprawa do potraw, a także wykorzystywane do leczenia dolegliwości żołądkowych. Kmin (Cuminum cyminum) należy do rodziny selerowatych (baldaszkowatych). Najlepiej znane są jego nasiona, których ze względu na intensywny aromat używa się na Bliskim Wschodzie i w innych rejonach jako przyprawy do chleba, ciastek, gulaszów, a nawet mocnych alkoholi.
W czasach Jezusa wielbłądy były największymi udomowionymi zwierzętami w tamtej części świata. Kiedy w Biblii jest mowa o wielbłądzie, najprawdopodobniej chodzi o wielbłąda jednogarbnego, czyli dromadera (Camelus dromedarius). Pierwsza biblijna wzmianka o tym zwierzęciu dotyczy tymczasowego pobytu Abrahama w Egipcie, gdzie stał się on właścicielem pewnej liczby tych zwierząt (Rdz 12:16).
Zarówno Jan Chrzciciel, jak i Jezus nazwali uczonych w piśmie i faryzeuszy „pomiotem żmijowym”, bo wyrządzane przez nich szkody duchowe były jak śmiercionośny jad dla niczego niepodejrzewających ludzi (Mt 3:7; 12:34). Na zdjęciu widać żmiję rogatą (Cerastes cerastes), która wyróżnia się parą małych, ostrych wyrostków nad oczami, przypominających rogi. Inne groźne żmije zamieszkujące tereny Izraela to żmija nosoroga (Vipera ammodytes), którą można spotkać w Dolinie Jordanu, i żmija z gatunku Vipera palaestina.
Najbardziej przerażającym narzędziem używanym do biczowania było flagellum. Składało się z uchwytu i przymocowanych do niego kilku sznurów albo rzemieni, które obciążano ostrymi kawałkami kości lub metalu, żeby zadawane razy były bardziej bolesne.
Jezus posłużył się wzruszającym obrazem słownym — przyrównał swoją troskę o mieszkańców Jerozolimy do opieki, jaką kokoszka otacza pisklęta, chroniąc je swoimi skrzydłami. Ten przykład oraz nawiązanie do syna proszącego ojca o jajko (Łk 11:11, 12) wskazuje, że w Izraelu w I w. n.e. powszechnie hodowano kury. Chociaż greckie słowo òrnis użyte w Mt 23:37 i Łk 13:34 może się odnosić do każdego ptaka (dzikiego lub udomowionego), przyjmuje się, że w tym kontekście oznacza kurę — najbardziej popularnego i pożytecznego ptaka domowego tamtych czasów.