Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

INDONESIA

Kusuzgika na Charu cha Japan

Kusuzgika na Charu cha Japan

Kukwambilira kwa 1942 ŵasilikari ŵa charu cha Japan ŵakiza ku Indonesia, ndipo ŵakapoka charu cha Indonesia mwankhaza. Ŵabali ŵanandi ŵakaŵachichizganga kugwira ntchito zinonono nga nkhulima misewu na kujima migelo. Ŵanandi ŵakaŵajalira mu majele ghaheni chomene ndipo ŵakaŵasuzganga chomene chifukwa cha kukana kuchitako nkhondo. Ndipo ŵabali ŵatatu ŵakafwira mu jele.

Johanna Harp, ŵana ŵake ŵaŵiri, na Beth Godenze, mubwezi wawo (pakati)

Mu vyaka viŵiri vyakwambilira vya nkhondo, mudumbu munyake wakuyowoya Chidachi, Johanna Harp, uyo wakakhalanga ku muzi uwo ukaŵa ku mapiri, ku East Java, wakajalirika yayi mu jele. Pa nyengo iyi, mudumbu uyu na ŵana ŵake ŵawukirano ŵatatu ŵakang’anamura buku la Salvation (Chiponosko) ndiposo Gongwe la Mulinda kufuma mu English kuya mu Chidachi. * Ivyo ŵang’anamura ŵakavikoperanga na kutumizgira Ŵakaboni mu Java mwakubisilizga.

Ŵakaboni ŵanyake awo ŵakaŵa kuti ŵandajalirike mu jele ŵakakumananga mu tumagulu ndipo ŵakapharazganga mwakuchenjera. Josephine Elias (uyo Kale wakaŵa Tan) wakati: “Nyengo zose nkhapenjanga mpata wakuti niphalireko munthu unenesko. Para nkhuluta ku ŵanthu ŵakunweka nkhayeghanga ntchuŵa kuti ŵanthu ŵaghanaghanenge kuti tikuseŵera waka ntchuŵa.” Felix Tan na muwoli wake Bola, ŵakatetezgeranga kuguliska sopo pakupharazga nyumba na nyumba. Felix wakati: “Kanandi ŵapolisi ŵakofya chomene ŵa charu cha Japan ŵakuchemeka Kempeitai ŵakatilondezganga mumanyuma kuti ŵawone ivyo tikuchita. Kuti ŵaleke kutikayikira, tikasinthasinthanga nyengo yakulutira ku ŵanthu awo tikasambiranga nawo Baibolo. Ŵanthu 6 awo tikasambiranga nawo Baibolo ŵakakura mwauzimu ndipo ŵakabatizika uku nkhondo yili mukati.”

Kupambana Maghanoghano mu Jakarta

Ŵabali ŵati ŵazizipizga nkhondo nyengo yitali, ŵakaŵaso na chiyezgo chinyake chikuru. Ŵalara wa boma la Japan ŵakalamura kuti waliyose (kusazgapo ŵanthu ŵa ku China awo ŵakakhalanga ku Indonesia) waŵe na ID iyo pakaŵanga mazgu ghakuti wapulikirenge chilichose icho boma la Japan layowoya. Ŵabali ŵanandi ŵakajifumbanga kuti, ‘Kasi tilembeske na kupokako ID iyi panji tikane?’

Josephine Elias na mudumbu wake Felix

Felix Tan wakalongosora kuti: “Ŵabali ŵa ku Jakarta ŵakachiska ise tikakhalanga ku Sukabumi kuti tikane kulembeska. Kweni ise tikapempha ŵalara ŵa boma usange tingasintha mazgu ghanyake pa ID iyi. Tikati tisinthe mazgu ghakuti, ‘uyo zina lake lili apa wachitenge chilichose’ icho ŵasilikari ŵa Japan ŵamuphalira. Ndipo tikati paŵe mazgu ghakuti, ‘uyo zina lake lili apa walimbanenge nawo yayi’ ŵasilikari ŵa Japan. Mwamwaŵi, ŵakazomera, ntheura tikapoka ma ID ghara. Ŵabali ŵa ku Jarkata ŵakati ŵapulika kuti tapoka ma ID, ŵakati ndise ŵakugaluka ndipo ŵakaleka kuchezga nase.”

Chachitima ntchakuti ŵabali ŵanandi awo ŵakaŵa panthazi kutiwukira ŵakakakika ndipo ŵakaleka unenesko. Mubali munyake uyo wakakana kuthera wakajalirika mu jele pamoza na André Elias. André wakati: “Nkhadumbiskana nayo nkhani yakukhwaskana na kupokera ma ID na kumovwira kuti wayiwone mwakwenelera. Wakapempha kuti timugowokere chifukwa chakuti wakaleka kuchezga nase. Pamanyuma tikamba kukhozgana chomene. Kweni mwasoka mubali uyu wakafwa chifukwa chakuti umoyo ukaŵa wakusuzga chomene mu jele.”

Merdeka!

Nkhondo yikati yamara mu 1945, ŵabali na ŵadumbu ŵakakhumbanga chomene kulutilira kupharazga. Mubali munyake uyo boma likamujalira mu jele na kumusuzga wakalembera kalata ofesi ya munthavi ya ku Australia kuti: “Nichali wakukhora pati pajumpha vyaka vinayi vyakusuzga chomene, nindathere ndipo nindasinthe maghanoghano. Mu nyengo yose iyo nkhasuzgikanga, nkhaluwapo yayi ŵabali. Kasi munganitumirako mabuku?”

Mwaluŵiro, mabuku agho mubali uyu wakapempha ghakiza mu charu chake. Pakwamba ghakiza ghachoko waka, kweni pamanyuma ghakiza ghanandi. Gulu la ŵapharazgi 10 ku Jakarta likayambaso kung’anamura mabuku kuya mu Chiindonesiya.

Pa Ogasiti 17, 1945, ŵalongozgi ŵa gulu ilo likakhumbanga kuti charu cha Indonesia chijiyimire pachekha ŵakapharazga kuti charu cha Indonesia ntchakujiyimira pacheka ndipo ivi vikapangiska kuti paŵe viwawa vya kuwukira ulamuliro wa Chidachi. Ŵanthu ŵanandi ŵakafwa chifukwa cha viwawa ivi, ndipo ŵanthu ŵakukwana 7 miliyoni ŵakachimbira mu vikaya vyawo.

Mu nyengo yose iyo viwawa ivi vikachitikanga, ŵabali ŵakalutilira kupharazga nyumba na nyumba. Josephine Elias wakayowoya kuti: “Ŵanthu awo ŵakachitanga viwawa ivi ŵakayezga kutichichizga kuti nase tichemerezge mazgu ghakuti ‘Merdeka,’ kung’anamura kuti ‘Mtende.’ Kweni tikaŵaphalira kuti vya ndyali tikwenderamo yayi.” Mu 1949, boma la Chidachi likawezgera charu cha Indonesia ku ŵenecho charu kuti ŵajilamulirenge ŵekha. *

Pakufika mu 1950, ŵabali mu Indonesia ŵakaŵa kuti ŵazizipizga viwawa vyaka 10. Kweni ŵakaŵa na ntchito yikuru yakuti ŵachite. Kasi ŵapharazgenge wuli makani ghawemi ku ŵanthu ŵa mu Indonesia awo ŵakaŵa ŵanandi chomene? Ku ŵanthu, vikawonekanga nga kuti vingachitika yayi. Kweni ŵabali ŵakaŵa na chipulikano, ndipo ŵakalimbikira kupharazga. Ŵakaŵa na chigomezgo chose kuti Yehova ‘watumenge ŵantchito ku vuna yake.’ (Mat. 9:38) Nakuti ndivyo Yehova wakachita nadi.

^ ndime 2 Nkhondo yikati yamara, mwana msungwana waumaliro wa mudumbu Harp, Hermine (Mimi), wakaluta ku sukulu ya Giliyadi ndipo wakawelera ku Indonesia kukachita umishonale.

^ ndime 3 Boma la Chidachi likalutilira kulamulira West Papua (sono kukumanyikwa kuti ku West New Guinea) m’paka mu 1962.