ANG mga kagulub-an sang palasyo kag lulubngan sang mga hari nagapakita sang katahom, gahom, kag manggad sang dumaan nga emperyo sang Media kag Persia. Antes mag-updanay ining duha ka ginharian, ang Media amo ang mas gamhanan. Pero sang 550 B.C.E., ginkontrol ni Hari Ciro II sang Persia ang Media. Sugod sadto, naghari sia sa ginharian sang Medo-Persia. Ang sentro sang iya ginharian ara sa aminhan sang Persian Gulf. Malapad ang sakop sini, halin sa Aegean Sea pakadto sa Egipto asta sa aminhan-katundan sang India kag pati na sa Judea.

Gingamhan sang Medo-Persia ang pungsod sang mga Judiyo sing sobra sa 200 ka tuig—halin sang pagkalaglag sang Babilonia sang 539 B.C.E., asta sang mapierde sang mga Griego ang Medo-Persia sang 331 B.C.E. Madamo nga tulun-an sa Biblia ang nagasugid sa aton sang mga hitabo sadto nga tion.

Nagsiling ang Biblia nga ginhilway ni Hari Ciro II ang mga Judiyo nga nabihag sa Babilonia. Ginpabalik niya sila sa Jerusalem kag ginpatukod liwat ang templo sang Dios nga ginguba sang Babilonia sang 607 B.C.E. (Esdras 1:1-7; 6:3-5) Ginpamatud-an ini sang isa ka dokumento nga human sa daga nga ginatawag Cyrus Cylinder. Nadiskobrehan ini sang 1879 sa kagulub-an sang dumaan nga Babilonia. Ginsambit diri si Ciro kag ang iya mando nga pabalikon ang mga bihag upod ang ila mga gamit sa pagsimba, sa ila dutang natawhan. Ginrekord sang manunulat sang Biblia nga si Isaias ang tagna ni Jehova parte kay Ciro: “‘Magatuman [sia] sang tanan nga nahamut-an ko’; nga nagasiling nahanungud sang Jerusalem, ‘Patindugon sia,’ kag nahanungud sang templo, ‘Ang imo sadsaran pasaron.’”—Isaias 44:28.

Ang matuod, nagmando si Ciro nga ang pundo nga gamiton sa pagtukod liwat sang templo  “kuhaon sa balay sang hari,” siling sang Esdras 6:3, 4. Ini nga mga pinamulong pareho man sa ginahambal sang sekular nga mga reperensia. “Kinabatasan na sang mga hari sang Persia nga magbulig sa pagpatindog sang mga santuaryo sa ila emperyo,” siling sang libro nga Persia and the Bible.

Ang Biblia nagsiling nga ang mga nagapamatok sa Judiyo nagsulat sang ulihi kay Dario nga Daku (ginatawag man Dario I) kay indi sila magpati nga nagsugo si Ciro nga patindugon liwat ang templo. Nagsugo si Dario nga pangitaon ang orihinal nga sinulatan sadto nga sugo. Ano ang resulta? May nakita nga linukot sa Ecbatana, ang kapital, nga nagaunod sang sugo ni Ciro. Gani si Dario nagsiling: “Ako si Dario naghimo sing mando; paghimoon [ang pagtukod liwat sang templo] sa bug-os nga kakugi.” Nag-untat man ang mga pagpamatok. *—Esdras 6:2, 7, 12, 13.

Ini nga mga detalye ginasuportahan man sang sekular nga mga reperensia. Una, ang Ecbatana amo ang ginabakasyunan ni Ciro kon tig-ilinit, kag mahimo nga didto sia nagpagua sang sugo. Isa pa, may mga nakutkutan nga nagapamatuod nga ang mga hari sang Medo-Persia interesado gid sa relihioso nga butang sang ila mga sakop kag nagahimo sila sing mga sulat para masolbar ang indi pag-intiendihanay.

Sang ginpadamgo sang Dios si propeta Daniel, nakita niya ang apat ka sapat nga nagtakas sa dagat. Ang kada isa sini nagarepresentar sa sunod-sunod nga kagamhanan sang kalibutan. Ang una nga sapat, ang leon nga may pakpak amo ang Babilonia. Ang ikaduha “kaangay sa oso.” Ang Biblia nagsiling pa: “Ginsiling nila sa iya ang subong sini, ‘Tindug, halunhon ka sing madamu nga unud.’” (Daniel 7:5) Ining makahaladlok nga oso amo ang Medo-Persia.

Husto gid ang tagna ni Daniel kay ang Medo-Persia daw gutom sa pagpangdaug. Wala madugay pagkatapos sang damgo ni Daniel, napierde ni Ciro ang Media, dayon nakig-away sia sa Lidia kag Babilonia. Ang iya bata nga si Cambyses II nagsakop sa Egipto. Sang ulihi, ginpalapad pa gid sang mga hari sang Medo-Persia ang ila teritoryo.

Paano naton masiguro nga husto ini nga interpretasyon? Sa isa pa gid ka pareho man sini nga palanan-awon, nakita ni Daniel ang isa ka karnero nga lalaki nga “nagapanungay pakatundan kag paaminhan kag pabagatnan.” Natuman ini nga tagna sang ‘nagpanungay’ ang Medo-Persia sa iban nga pungsod, pati na sa gamhanan nga Babilonia. Ini nga palanan-awon ginpaathag sang anghel sang Dios kay Daniel: “Ang carnero nga lalaki nga nakita mo nga may duha ka sungay, sila amo ang mga hari sang Media kag Persia.”—Daniel 8:3, 4, 20.

Dugang pa, mga duha ka siglo antes napierde ang Babilonia, gintagna na ni propeta Isaias ang ngalan sang hari sang Persia kag ang iya estratehiya sa paglaglag sa Babilonia. Sadto nga tion wala pa sia matawo. Nagsiling si Isaias:  “Amo ini ang ginasiling sang GINOO sa iya hinaplas, kay Ciro, nga gin-uyatan ko ang iya kamut nga too, sa pagdaug sing mga pungsod sa atubangan niya . . . sa pagbukas sang mga ganhaan sa atubangan niya kag ang mga gawang indi pagtakpan.” (Isaias 45:1) Gintagna nanday Isaias kag Jeremias nga magamala ang “suba” ukon ang nagadepensa nga kanal sang Babilonia halin sa Suba Eufrates. (Isaias 44:27; Jeremias 50:38) Ginpamatud-an sang Griego nga mga historian nga sanday Herodotus kag Xenophon nga natabo ang gintagna sang Biblia kag ang pagsinalusalo sang mga taga-Babilonia sa gab-i mismo nga ginsakop ni Ciro ang siudad. (Isaias 21:5, 9; Daniel 5:1-4, 30) Mahapos nga nakasulod ang mga soldado ni Ciro sa bukas nga mga gawang sang siudad kay ginpalikaw nila ang tubig sang Suba Eufrates. Sa isa lang ka gab-i, napierde ang gamhanan nga Babilonia!

Ini nga hitabo nagresulta sa katumanan sang isa pa gid ka tagna. Antes sini, gintagna ni propeta Jeremias nga ulipunon sa Babilonia ang katawhan sang Dios sing 70 ka tuig. (Jeremias 25:11, 12; 29:10) Ini nga tagna natuman gid sa eksakto nga tion, kag ang mga gin-ulipon ginpabalik sa ila dutang natawhan.

Wala madugay pagkatapos nga ginpierde sang Medo-Persia ang Babilonia, may gintagna si Daniel nga makabulig sa aton nga maintiendihan ang pinakaimportante nga hitabo para matuman sang Dios ang iya katuyuan sa katawhan. Ginsugiran ni anghel Gabriel si Daniel kon san-o gid magaabot ang Mesias ukon ang “binhi” nga ginpromisa sa Genesis 3:15. Sia nagsiling: “Halin sa paggua sang sugo nga ipasag-uli kag patindugon liwat ang Jerusalem tubtob sa pag-abot sang Mesias nga Lider, mangin pito ka semana kag 62 ka semana,” nga may kabilugan nga 69 ka semana. (Daniel 9:25) San-o ini nagsugod?

Ginpabalik ni Ciro ang mga Judiyo sa ila nga duta sang napierde ang Babilonia. Pero sa sulod sang malawig nga tion, guba gihapon ang Jerusalem kag ang mga pader sini. Sang 455 B.C.E., ginpasugtan ni Hari Artajerjes ang iya Judiyo nga manugtagay nga si Nehemias nga magbalik sa Jerusalem kag patindugon ini liwat. (Nehemias 2:1-6) Amo ini ang umpisa sang 69 ka semana.

Pero ang 69 ka semana indi literal nga semana nga may pito ka adlaw. Mga semana ini sang tuig. Ang pila gani ka mga translation sang Biblia nagagamit sing “semana sang mga tuig” imbes nga “semana.” * (Daniel 9:24, 25) Maabot ang Mesias pagkatapos sang 69 ka “semana” nga may 7 ka tuig, ukon 483 tanan ka tuig. Ini nga tagna natuman sang 29 C.E. sang ginbawtismuhan si Jesus, eksakto gid nga 483 ka tuig pagligad sang 455 B.C.E. *

Ang eksakto nga katumanan sang tagna ni Daniel nagadugang sa mga pamatuod kon sin-o gid si Jesus. Ini nga pamatuod nagapalig-on man sang aton paglaum. Tapuson sang Hari sang Ginharian sang Dios sa langit, nga si Jesus, ang malaut nga paggahom sang tawo. Pagkatapos sini, tumanon man niya ang madamo pa nga tagna sa Biblia, pati na ang pagbanhaw sa mga patay kag paghatag sa ila sing walay katapusan nga kabuhi sa Paraiso nga duta.—Daniel 12:2; Juan 5:28, 29; Bugna 21:3-5.